Het is inmiddels bijna iedereen wel duidelijk dat menselijk handelen de oorzaak is van het uit balans raken van het klimaat, maar ook biodiversiteit, stikstof, fijnstof, drinkwater, plastic soep, wereldwijde epidemieën, vluchtelingenstromen, en nog zo’n 20 tot 40 andere problemen met als gevolg sociale spanningen, korte lontjes en politieke instabiliteit.
In feite is het uit balans groeien van de inname en uitstoot van de menselijke samenleving al 40 jaar geleden rond 1980 serieus ingezet. Die situatie is eerst genegeerd, toen belachelijk gemaakt en nu zijn we langzamerhand toe aan het nemen van schijnoplossingen. Onder schijnoplossingen vallen bijvoorbeeld het grijpen naar technische oplossingen om minder CO2 uit te stoten, zoals met kernenergie, zonnepanelen en elektrische auto’s, met als doel door te groeien en als verdienmodel. Deze ontwikkelingen zijn op zich niet slecht, alleen is het evident dat groei gepaard gaat met een grotere vraag naar materiaal en energie, met weer gevolgen voor het ecologisch systeem.
Door blijven groeien is gewoonweg geen optie. Ook het bouwen van 900.000 extra huizen gaat misschien potentiële huizenkopers op korte termijn zoet houden, maar zeker niet leiden tot minder CO2-uitstoot, korte lontjes, files, stikstof en noem maar op.
Het landschap en de biodiversiteit worden er ook niet beter van. Ook al zijn de redenen soms best te begrijpen, toch kijk ik kritisch aan tegen het bouwen van tienduizenden huizen en het versieren van het landschap met grote datacentra en pakhuizen in de Haarlemmermeer.
Al met al is de situatie dus redelijk ernstig. Als klimaatburgemeester leg ik daar de vinger op, niet om lastig te zijn, maar om tot een maatschappelijke aanpak te komen waarmee we naar een samenleving toe groeien die nog 100.000 jaar of meer mee kan, in plaats van 5 tot 10.
De oorzaken van de scheefgroei
Om bij het klimaat te blijven, is het centrale probleem dat we zoveel CO2 (en andere broeikasgassen) in de lucht brengen dat het wereld ecosysteem dat niet meer kan bufferen. Jaarlijks stijgt het gehalte aan deze broeikasgassen met 2-4%, en het gaat steeds harder. Helaas werkt ons omringende ecosysteem zo dat allerlei processen in elkaar grijpen die elkaar versterken en versnellen.
Bijvoorbeeld: het gesmolten Noordpoolijs maakt plaats voor vloeibaar water dat zonlicht niet meer weerkaatst terug de ruimte in, maar in plaats daarvan de warmte opzuigt. Naast de Noordpool ligt een ring van permafrost veen dat allemaal smelt, en als methaangas het broeikaseffect verder versterkt, gaat dat niet 2x zo snel, maar 2 tot de 3e macht keer zo snel.
Het lijkt wel of in onze samenleving alleen economie bestaat en de mensheid een onbedwingbare behoefte heeft om oneindig te groeien in een eindig ecosysteem. We zijn dus al 40 jaar over het punt heen dat dat niet meer kan zonder levensbedreigende effecten voor onze beschaving en de biodiversiteit.
Een oplossingsrichting
We zijn een hoogontwikkelde beschaving zeker sinds de industriële revolutie, en we hebben als mensheid laten zien dat we alles waar we ons achterstellen kunnen bereiken: zo kunnen we de hele wereld platleggen bij een Corona-epidemie, kunnen we het hele bankenstelsel redden met 3000 miljard binnen een paar maanden… Waarom kunnen we dan niet een probleem dat 100.000 keer zo bedreigend is, effectief aanpakken?
Dat komt mijns inziens door een paar blinde vlekken:
Het lijkt alleen om de mens te gaan in alle beleid en berichtgeving, maar de mens staat niet alleen; hij is onderdeel van het ecosysteem. En een ecosysteem is geen madeliefje of een vlinder, maar een levensvoorwaarde voor onze samenleving met water, voedsel, leefbare temperaturen, etc.
We hebben met miljoenen pagina’s regels, verboden en straffen vanuit 1000 perspectieven het leven van iedereen zo ingewikkeld gemaakt dat alles in geld uitdrukken de enige manier lijkt om beslissingen te nemen. Maar het draait in het leven niet om geld; het draait om gezondheid, plezier en de wereld beter achterlaten voor de generaties na ons. Die doelen lijken uit het raam gegooid.
Het panische streven naar groei (een recessie van 0,03% wordt al beschouwd als een ramp) is een andere blinde vlek. Groei is namelijk niet de oplossing, maar het probleem. We zijn al 40 jaar een te zware belasting voor onze eigen toekomst en zeker voor die van onze kinderen. Dus daar zullen we een modus voor moeten vinden, of creperen…
De vierde blinde vlek is dat eigen belang de hoofd drijfveer lijkt te zijn. Zowel op persoonlijk vlak als landelijk en mondiaal. Met het schaarser worden van leefruimte en grondstoffen komt niet het mooie en onbaatzuchtige in de mens naar boven. We zitten in een ‘pakken wat je pakken kan’ systeem. Dat gaat leiden tot steeds meer politieke instabiliteit en oorlogen. Om daaruit te komen, zullen we toe moeten naar het inzicht dat er een gemeenschappelijk belang is om het samen leuk te maken en de steeds schaarsere middelen zo te verdelen dat we elkaar niet te gronde richten.
Er zijn nog meer van dit soort blinde vlekken, maar deze bovenstaande zijn naar mijn idee de vier meest problematische.
Een aanpak
Verwacht van mij als klimaat burgemeester niet dat ik zonnepanelen of geïsoleerde huizen ga promoten. Dat moet sowieso en is heel goed, maar dat soort zaken zijn niet voldoende om het klimaatprobleem op te lossen. Verder werkt dat pas als het algemeen verbindend en verplichtend gesteld wordt. Als 20% van de mensen dat vrijwillig doet, is dat prima, maar de andere 80% van de mensheid maakt daar misbruik van (het zogenaamde ‘Free riding’). En daar komt nog bij dat veel mensen (en organisaties) deze technische vooruitgang misbruiken als excuus om lekker door te groeien; en dat schiet helemaal het doel voorbij.
Gezien de intro ligt de oorzaak van het probleem veel fundamenteler: als ecoloog promoot ik dat we niet de mens maar het hele ecosysteem centraal moeten stellen, af moeten van groei en dat we als mensheid moeten leren het gemeenschappelijke belang voorop te stellen. Het is in het belang van de Haarlemmermeerder, de Nederlander, de Europeaan, de Rus, de Amerikaan, de Chinees en de Derde Wereld om die klimaatcrisis de kop in te drukken.
Een realistisch denkmodel is daarbij dat we in feite in oorlog zijn met elkaar (om schaarse grondstoffen, ruimte en communale ex-vanzelfsprekendheden zoals CO2, zuurstof, vis en drinkwater) en met het ons omringende ecosysteem. Dit is een soort oorlog zoals we die nog nooit hebben gehad… En het is in het belang van iedereen op deze aarde om deze oorlog te winnen.
Daarvoor is nodig dat we mondiaal samenwerken om het ineenstortende ecosysteem weer overeind te helpen en te houden. Het woord oorlog gebruik ik niet voor niets, want in het huidige overgereguleerde democratische stelsel is volledig vastgelopen in die miljoenen pagina’s procedures en regels. Er is dus geen slagkracht meer, wat onze beschaving de kop gaat kosten, gezien de snelheid van het exponentieel uit de bocht vliegen van het wereld ecosysteem. Slagkracht is wat er nodig is. In het vastgelopen democratische stelsel is voor een oorlogssituatie een aparte
positie ingeruimd, waar die slagkracht beschikbaar komt: oorlogsrecht. In oorlogstijd worden die beslissingen die in vredestijd tientallen jaren mogen duren met eindeloze juridische procedures opeens acuut verplicht gesteld. Die slagkracht en algemene verplichtstelling hebben we hard nodig nadat we 40 jaar onze kop in het zand hebben gestoken en, nu het kalf verdronken is, proberen het deksel op de put te leggen. Het mooie is: als de oorlog gewonnen is, kunnen we weer soepel terug naar de normale situatie.
Ecologisch en sociaal model
Om dit doel te bereiken, heb ik over een jaar of 50 een ecologisch en sociaal model ontwikkeld: de klimaatcrisis komt voort uit het feit dat er te veel CO2 in de lucht zit. Als we in 10 tot 20 jaar de overmaat uit de dampkring kunnen halen, dammen we het uit de bocht vliegen van de temperatuur net zo hard in. Ondanks de pessimistische/urgente analyse ben ik toch een optimist. Ik denk dat we als mensheid alles kunnen als we maar mondiaal samenwerken en ons gemeenschappelijke belang leren inzien.
Dit optimisme is gestoeld op het inzicht dat alle processen in de natuur exponentieel verlopen en dat is onvoorstelbaar snel! Laten we daar gebruik van maken, en dat doen we in de Haarlemmermeer als Stichting MEERGroen al 15 jaar. Als middel om ecologie centraal te zetten, zou ik wereldwijd zoveel bomen willen planten dat we in 10 – 20 jaar zoveel CO2 uit de lucht halen (1 kg hout legt 1.8 kg CO2 vast), dat we onszelf 50-100 jaar extra tijd geven om in de hervonden gemeenschappelijkheid de structurele hervorming van de samenleving te realiseren.
Die 50-100 jaar hebben we nu niet meer. Meer dan 5-10 jaar hebben we niet. Een tegenwerping kan zijn dat er niet zoveel bomen zijn. Dat klopt als je in een traditioneel bestel- en koopmodel denkt. Maar we hoeven de meeste bomen niet te kopen. Die staan bij miljarden vrijelijk beschikbaar in de natuur.
Deze aanpak, gestoeld op het beheren van verwaarloosde bossen, heet het Haarlemmermeerse boomweggeefmodel, dat sinds 3 jaar nationaal en Europees als MeerBomenNu opgang doet (MoreTreesNow, MehrBaeumeJetzt, PuAlberiOra,etc), en gebruik maakt van de zorg van veel mensen over biodiversiteit en klimaat. Zo redden we gratis boompjes uit de natuur, die anders doodgaan door te veel concurrentie of die weggesnoeid worden. Die komen uit bossen die we ecologisch, recreatief en cultuurhistorisch opknappen met mensen die dat met plezier doen en daar zingeving aan ontlenen en veel leren van ecologie.
Als we 1 of 2 miljoen Nederlanders als vrijwilligers zouden hebben, kunnen we alleen al in de 500.000 ha bos en bosplantsoenen jaarlijks 5 – 10 miljard boompjes van 5 – 10 jaar oud oprapen en redden. Dat zijn onvoorstelbare aantallen en als je dat in een groot deel van de wereld doet, kun je in 10 jaar tijd zoveel bos verplanten dat we die 50-100 jaar extra tijd kunnen realiseren en bij hervonden saamhorigheid nog veel meer.
Klimaatweek 2023: 30 – oktober tot 5 november: Zorg omzetten in positieve energie
4 en 5 november in de nationale klimaatweek begint ook het vierde seizoen van de MeerBomen.Nu actie, omdat de bomen dan in rust gaan. In de eerste drie seizoenen hebben we al 2 miljoen bomen gered en geplant in Nederland, en het begint al te lopen in Duitsland, Ierland en Engeland. Deze actie is 15 jaar geleden gestart in de Haarlemmermeer. Laten we daarom dit jaar de Haarlemmermeer als voorbeeldgemeente op de kaart zetten, waar we honderdduizenden bomen kunnen redden.
Landelijk kunnen we opschalen naar 1 of 2 miljoen bomen in één seizoen. Dat wordt mijn doel als klimaatburgemeester dit jaar. Wie doet er mee? Zie meerbomen.nu en stichtingmeergroen.nl.
Op MeerBomenNu kan iedereen zich opgeven als meehelpende vrijwilliger, boseigenaar die hulp zoekt bij het beheer (oogstlocatie) en landeigenaar of privépersoon die ruimte heeft om bomen groot te laten worden (plantlocaties).
De aantallen zijn bijna onbeperkt, als er maar genoeg mensen meedoen!
Als tussenstation worden alle geredde bomen tijdelijk opgeslagen en van daaruit verdeeld op de MEERGroen bomenhubs op Park 2020 en Lincolnpark, beide in Hoofddorp (en nog 120 andere plekken in Nederland). Er is bovendien een landelijke, regionale en provinciale infrastructuur aan adviseurs, begeleiders, gereedschap en transport.
Deze klimaatburgemeester is elke dag van 4 november tot 1 april daarmee en bezig, en er is genoeg te doen voor tienduizenden mensen die hun zorg over klimaat om willen zetten in positieve energie! Iedereen is welkom, dus meld je aan, voor een betekenisvolle, leerzame en gezonde dag.
Ga naar meerbomen.nu en klik op ‘Ik doe mee’. De rest spreekt voor zich, en het is super leuk om te doen. Een range van 10, 25, 50, 100 km interessegebied kan aangegeven worden en van dat gebied ontvang je elke woensdag een mail wat er te doen is.
En nog mooier: iedereen mag initiatieven nemen; zowel in beheer/bomen redden als planten. Er zit geen financieel doel achter, maar uitsluitend ecologische en maatschappelijke participatie stimuleren, de CO2 uit de lucht halen en biodiversiteit stimuleren.
Neem vooral contact op voor meer informatie en samenwerken!
Vriendelijke groet,
Franke van der Laan
Klimaat Burgemeester Haarlemmermeer 2021-2023
Info@stichtingmeergroen.nl
06-48226490