Automatisch herkende tekst voor zoektermen:
3 essay | Gulliver nederlandsdagblad VRIJDAG 29 JANUARI 2021 Essay FRANKE VAN DER LAAN bioloog, ecoloog, directeur van Stichting MEERGroen en initiatiefnemer van de boomplantactie meerbomen.nu nd.nl/opinie »Op deze manier gaan we van de ene crisis naar de volgende« Bij het volgen van het nieuws bekruipt mij steeds meer een gevoel van onbehagen. Het is terecht dat er over het trum- pisme, de coronaproblematiek en de toeslagenaffaire wordt bericht. Maar meer en meer bekruipt me het gevoel dat in al die nieuwsberichten de belangrijkste achterliggende facto- ren niet aan de orde komen. Ik ben ecoloog en als ecoloog ben je systeemdenker: altijd gespitst op cruciale, sterke en zwakke elementen in wat voor systeem dan ook. Het valt mij op dat zich een stuk of twintig grote spanningsvelden hebben ontwikkeld: de kli- maatcrisis, het instorten van de biodiversiteit op aarde, de plasticsoep, vluchtelingenstromen over de wereld, de coro- napandemie, resistentie tegen antibiotica, uitputting van landbouwgronden, het opraken van natuurlijke hulpbron- nen zoals vis, hardhout, maar ook mineralen en ga zo maar door. Al die zaken kunnen direct gelinkt worden aan het feit dat de mensheid een omvang heeft bereikt die het werelde- cosysteem niet meer kan bufferen, zowel in aantal, als in consumptie en afvalproductie. Tegelijk is er niets dat erop wijst dat er aan dit structurele probleem fundamenteel iets gedaan wordt. Groei lijkt de enige weg voorwaarts. In Nederland bijvoorbeeld moeten er nog een miljoen huizen bij: meer, meer, meer lijkt de hoofd- richting. Ook de ontwikkeling van duurzame techniek is vooral een verdienmodel voor bedrijven en voor de over- heid een manier om door te groeien met zonne-en wind- energie als alternatief voor fossiele energie. Het besef dat in een eindig aardesysteem oneindige groei onmogelijk is en dat het aardse ecosysteem bezig is in rap (exponentieel) tempo in te storten, lijkt niet door te drin- gen. Al sinds de tachtiger jaren kunnen we geen echte (eco- nomische) groei meer realiseren. De schijn van groei wordt opgehouden doordat centrale banken per maand gewoon maar duizenden miljarden dollars en euro’s drukken. Maar daarmee gaat gepaard dat er een schuldenballon opgebla- zen wordt, die inmiddels nog weer een zorgwekkende risi- cofactor erbij is, voor privéhuishoudens tot alle landen we- reldwijd. Er speelt nog meer: sociaal, politiek en bestuurlijk. dood bijten. Gaan we als mensheid niet ook een beetje die malige sociale structuur door een raad van wijzen of stam- kant op als de balans tussen een eis van onmiddellijke be- oudsten beoordeeld. hoeftebevrediging en elkaar wat gunnen steeds verder op- In de drieduizend jaar na Mozes heeft onze menselijke sa- schuift? menleving zich stormachtig ontwikkeld en vooral de afgelo- pen 150 jaar na de industriële revolutie ging het hard. Veel Politiek: Op wereldschaal zijn diezelfde korte lontjes ook daarvan is goed. Inmiddels zijn we geen agrarische samen- waarneembaar. Er ontstaat schaarste door de enorme be- leving meer en woont het gros van de mensheid in steden. hoefte aan meer groei. Omdat er wel genoeg is voor ieder- Met het dicht op elkaar leven zijn de lontjes flink korter ge- een, maar niet voor ieders hebzucht, raken er steeds meer worden en is als reactie daarop in toenemende mate een mensen in de knoei. Veel vluchtelingenstromen zowel in stringentere regelgeving uitgevaardigd. We hebben nu geen Europa als in Amerika kunnen aan dit soort spanningen tien regels meer, maar tien miljoen. We hebben nu zo veel worden toegeschreven. En in plaats van ons te realiseren dat regels dat niemand het geheel meer kan overzien. We heb- mensen in veel landen het door de neokoloniale wereldeco- ben belastingwetgeving, brandweerregels, milieuregels, hy- nomie niet meer kunnen rooien en op drift raken, komen er giëneregels, strafrecht, Arbowetten en noem maar op. Voor in rijke landen politieke stromingen op, die die arme sloe- elk onderwerp heb je superspecialisten – die de letter van bers buiten de grens willen houden om ze thuis en uit ons de wet uitbouwen of juist de randjes opzoeken. De les van de toeslagenaffaire is dat onze regelgeving zo boven de menselijk maat is gegroeid en dat er zo veel partijen en hië- rarchische structuren bij alles betrokken zijn, dat de mense- lijk maat, het morele kompas en ook het ecologische kom- pas verloren raakt. Vooral de overheid (maar ook grote bedrijven) heeft vanuit het idee dat we alles op papier kunnen regelen zo’n papie- ren regelmonstrum gemaakt dat het contraproductief is ge- worden. De overheid is daardoor steeds meer een belasting voor de samenleving aan het worden dan de hulp, die ze zou moeten zijn. Dit heeft het effect dat mensen zich van de sa- menleving afkeren als ze merken dat er niets meer kan ten- zij je zelf veel geld meebrengt. Ook mensen die de regels moeten toepassen, zoals ambtenaren, raken verstrikt in za- ken die ze niet meer kunnen overzien en worden schichtig om verantwoordelijkheid te nemen bij het toepassen van de menselijke maat in de regelgeving. Zo begint steeds meer zicht te laten creperen. In plaats van tot het inzicht te ko- sociaal cement weg te vallen en erodeert de broodnodige men dat de hulpbronnen die er zijn eerlijk verdeeld moeten wil om er samen iets moois van te maken. worden, komt er een stemming bovendrijven om maar zo Samenvattend: er zijn te veel mensen, die te veel consume- snel mogelijk te pakken wat we kunnen pakken. Dat is een ren en afval produceren. De illusie overheerst dat groei de garantie voor meer spanningen in de wereld, die de potentie enige weg naar voren is, en we hebben een monstrum ge- hebben om flink uit de hand te lopen. Zie het trumpisme: bouwd aan regelgeving die het menselijk kunnen te boven ikke, ikke, ikke en de rest mag stikken. gaat. Maar we willen dat niet zien en blijven ons druk ma- ken over ditjes en datjes. Het is de hoogste tijd om een keer Bestuurlijk: Net zo gevaarlijk en onbegrijpelijk is de manier over de echt fundamentele problemen een maatschappe- waarop we onze samenleving ingericht hebben. De manier lijke discussie te starten, om te bekijken hoe we samen een waarop de toeslagenaffaire door de politiek, de belasting- wereld kunnen bouwen die nog 100.000 jaar mee kan in dienst maar ook de rechtspraak is behandeld, is een voor- plaats van één die in een jaar of twintig vastloopt in groei, beeld van een aanpak die in ook in veel andere situaties agressie en onoverzienbare regeldwang. Pasklare antwoor- speelt. Wat is het geval: in de tijd van Mozes hadden we de den heb ik niet. Die moeten we samen verzinnen. Maar Tien Geboden; steel niet, lieg niet en dat soort zaken. Dat doorhobbelen van de ene crisis naar de andere, zoals we nu kan iedereen begrijpen (en overzien). Andere onwenselijke doen, met wereldwijde spanningen en risico’s op miljarden zaken die logisch daaruit voortvloeien, werden in de toen- doden, gaat helemaal niet. « We hebben nu zoveel regels dat niemand het geheel meer kan overzien. Sociaal: Het is opvallend hoe het kortelontjesgedrag in de samenleving toeneemt. Iedereen wil meer en snel ook. Als we het niet meteen krijgen slaan we erop of geven een grote bek. In grote steden is die agitatie scherper dan in platte- landsregio’s. Dat is ook weer een duidelijk teken aan de wand dat we te dicht op elkaar zitten. Als bioloog doet mij dat denken aan een klassiek experiment met een muizen- paar in een afgesloten bak dat onbeperkt voedsel kon krij- gen. Binnen luttele generaties liepen in dat experiment de korte lontjes (=stress) zo uit de hand dat ze elkaar gingen
