Herfsttijloos is een is een knolgewas dat veel op de krokus lijkt, maar diat niet in het voorjaar maar in de herfst bloeit met lichtpaarse bloemen. De naam komt van het feit
dat de plant geen bladeren heeft tijdens de bloeitijd. Die bladeren en ook de vruchten
komen pas in het voorjaar te voorschijn. Het is een zogenaamde droogbloeier. Dat
wil zeggen dat de bol geen water opneemt en geen wortels en bladeren vormt tijdens
de bloei. De herfsttijloosfamilie kent wereldwijd ongeveer 200 soorten. De enige soort
daarvan die inheems is in Nederland is herfsttijloos zelf.
Bijzonder
De plant is zeer giftig en mag ook niet door dieren gegeten worden. De stof die
daarvoor verantwoordelijk is, is colchicine. Dit komt zowel in de knol als in de
bloemen en zaden voor.De werking van colchicine is, dat het bij celdeling het splitsen
van het DNA ontregeld. In een beperkt aantal gevallen blijven dan dubbelle sets
chromosomen achter in een cel. In de plantenveredeling wordt colchicine daarom
gebruikt voor het verdubbelen van het aantal chromosomen in celkweken. Als deze
celkweken levensvatbaar zijn, leveren zij grotere planten met 4 of 8 in plaats van 2 of
4 sets DNA. Voorbeelden hiervan zijn b.v. rassenlijnen met steeds grotere
pompoenen of aardbeien.
Colchicine wordt soms bij een aantal ziektes gebruikt, zoals jicht, kanker en
geelzucht. Het is echter een gevaarlijk middel, met een klein verschil tussen een
werkzame en een giftige dosering.
Herfsttijloos is in het wild in Nederland zeldzaam en gaat steeds verder achteruit: de
plant staat op de Nederlandse Rode lijst (planten) en is in Nederland ook wettelijk
beschermd.
Waar
Herfsttijloos heeft zich uit West-Azië en het Middellandse Zeegebied, door bijna heel
Europa verspreidt. De voorkeursgroeiplaatsen zijn in bossen, langs duinpaden en in
vochtige weilanden. De gekweekte herfsttijloos, die veel in tuinen voorkomt is een
Oosterse soort, die veel meer en grotere bloemen heeft. In de Heimanshof staat de
inheemse soort in bloei.
Terugmeldingen
Vele meldingen van ijsvogels uit de hele Haarlemmermeer, tot in tuinen toe. Ook de
vlinder het Bont zandoogje wordt met het mooie herfstweer nog op veel plaatsen
waargenomen.