Het wordt veel aange­haald; dat de (Canadese) pop­ulier de ken­merk­ende boom van de Haar­lem­mer­meer is. Dat komt omdat deze boom overal aange­plant wordt.

Een min­stens zo algemene boom en een­tje die zich in tegen­stelling tot de pop­ulier mas­saal voort­plant (en zich dus hier kiplekker voelt) is de es. Bijna overal waar je staat kun je wel een (of veel) essen­bomen in je blikveld aantr­e­f­fen.

Een paar van de mooiste 100- jarige essen staan in het wan­del­bos Hoofd­dorp (3?3.5 m in omvang en ruim 40 m hoog), maar in alle wijken en ker­nen en bij oude boerder­i­jen en kerken zijn mooie exem­plaren te vin­den. De es maakt met de esdoorn zaden met vleugelt­jes.

Het essen­zaad (foto) heeft 1 vleugel en die van de esdoorn 2. Die vleugels ver­beteren ver­sprei­d­ing met de wind.

Bij­zon­der

Een es wordt ca 200 jaar oud, maar net als bij knotwilgen

Maar essen­hout heeft veel meer gebruiksmo­gelijkhe­den. Het is buigzaam, veerkrachtig en recht. Het werd daarom gebruikt voor bv speren, maar nog steeds voor ste­len van gereed­schap zoals hamers, bezems, schep­pen, etc.

In Europa komt 1 inheemse soort es voor. In Noord-?Amerika bestaan nog een tien­tal soorten. Een kweekver­sie van de smal­bladige es, die in de herfst dieprode bladeren kri­jgt, wordt wel als straat­boom aange­plant. Er staan bv een paar exem­plaren waar de Boslaan in Hoofd­dorp over­gaat in de Sweel­incksin­gel.

De es was altijd een geliefde boom omdat hij een makke­lijke en vri­jwel ziek­tevrije soort was. Met de iep en de paar­denkas­tanje hoort hij sinds kort bij soorten die door een plaag (schim­mel) bedreigd wor­den.

Waar

De es groeit graag op natte tot tamelijk vochtige, voed­sel­rijke grond in loof­bossen en is zeer algemeen.

Sinds de zomer van dit jaar is MEERGroen ook met een werkgroep in Heemstede vertegenwoordigd. Daar hebben we een natuurspeelplaats van 5.5 ha in beheer genomen op nauwelijks 100 m van de Haarlemmermeer. Deze natuurspeelplaats is 3 jaar geleden gemaakt op de oude vuilnisbelt van Heemstede en heet Meermond. Op 100 m van het Cruquius gemaal ligt dit terrein op de plek waar het Spaarne begint en wat ik hartelijk in uw aandacht wil aanbevelen om eens te gaan ontdekken. Een semi-wild terrein van 5.5 ha is nl een heerlijke ruimte voor kinderen ( en volwassenen) om los te gaan. Zeker met de kabelbanen, pontje, wilgen labyrint, heel veel hout om mee te slepen en heuvel partijen. Wij zorgen voor de talloze bessendragende stuiken, bloemenweides, het insectenhotel, de ijsvogel poel en de talloze paddenstoelenlocaties, bouwen aan uitbreiding van het wilgenlabyrint en maken ruimte vrij voor

Bijzonder

De pluimzegge hoort in veenmoerassen en is door zijn grootte en massa soms een levensredder voor mensen en dieren die in moerassen verdwalen. Je kunt nl van de ene pol naar de ander springen of waden. Maar ook door zijn grootte vormt hij een aansprekende en beeldbepalende soort. Er zijn ca 200 zegge soorten in Nederland, waarvan veel soorten makkelijk met elkaar kruisen en daardoor moeilijk uit elkaar te houden zijn. De pluimzegge is echter zeer karakteristiek. Het woord zegge is afkomstig van een oud Germaans woord, dat snijden betekent. De bladeren kunnen nl zeer scherp zijn.

Waar

De ca 50 pluimzegges van Meermond staan in de oever van het Spaarne, maar ook op De Heimanshof zijn een 10-tal pluimzegges van een jaar of 40 oud te bewonderen.

De Giebel is de wilde vorm van de goudvis (foto). Naast de normale wijze van voortplanting, blijkt de giebel over een bijzondere strategie te beschikken: Paairijpe vrouwtjes giebels dringen zich tussen de paaiende karpers en zetten hun eieren af. Daarbij bleek, dat de zaadcellen van (kroes)karpers, de eicellen van de giebel prikkelden om zich te gaan ontwikkelen. De zaadcellen dringen hiervoor de eicel binnen, maar er vindt geen versmelting plaats zoals in het normale voortplantingsproces. Er is daarom geen sprake van bevruchting. De eicellen bevatten daardoor uitsluitend vrouwelijke eigenschappen, met als gevolg dat er ook alleen maar vrouwelijke nakomelingen uit worden geboren. Deze zijn in uiterlijk en erfelijk opzicht precies gelijk aan de oudergiebel. Men noemt dit ook wel "klonen". Deze unieke wijze van voortplanting (gynogenese), heeft ertoe heeft bijgedragen dat de giebel zich in korte tijd over grote delen

Buiten de "hulp" van karper en kroeskarper, bleek de giebel zich ook succesvol te kunnen voortplanten met behulp van blankvoorn, zeelt, grote modderkruiper en zelfs regenboogforel.

Gynogese is dus een bijzondere vorm van maagdelijke voortplanting.

Extra bijzonder bij de Giebel is ook nog dat deze vis niet 2 sets chromosomen heeft in zijn celkern (dat heet diploid: zoals bijna alle hogere planten en dieren) maar drie: de soort is dus triploid.

Waar

De natuurlijke verspreiding van de Giebel is van West-Siberië tot Roemenië, Bulgarije, Griekenland en Turkije. De soort komt al sinds de zeventiende eeuw in Duitsland voor. Er is maar weinig bekend over de levenswijze van de giebel. In grote lijn komt deze waarschijnlijk overeen met de levenswijze van de kroeskarper. Water met een weelderige plantengroei en een zachte modderige bodem hebben de voorkeur van de giebel. De giebel is een sterke vis die goed tegen vervuild water kan. Het is vaak een van de laatste vissoorten die in vervuild water gevonden wordt.

Vervolg van de column van vorige week. Er zijn honderden soorten inktzwammen wereldwijd. Ze ontlenen hun naam aan het feit dat een ‘rijpe’ inktzwam vervloeid tot een soort zwarte inkt. In deze vloeibare kleverige inkt zitten de sporen, die aan poten van insecten (vooral vliegen) blijven kleven en zo verspreid worden. De grote viltinktzwam is niet zo groot met een hoed van 2-4 cm en een steel van 3-8 cm. (zie foto)Veel kleiner dan de algemene grijze en geschubde inktzwammen, die vaak op voedsel rijke gazons of composthopen staan. Vooral de geschubde inktzwam is een delicatesse. De Grijze inktzwam is ook eetbaar, maar alleen als je er minstens 24 uur ervoor en erna geen alcohol nuttigt. In dat geval produceert hij nl gifstoffen in je bloed. Of de Grote viltinkzwam eetbaar is, is mij niet bekend. I.t.t. de gewone zwamdraden droogt

Waar

Viltinkzwammen komen voor op dode takken, stronken en stammen van loofbomen (populier, els, esdoorn) op voedselrijke bodem.

Op de schors van een aantal dode wilgentakken in De Heimanshof namen we in de loop van de herfst plukken, van wat het meest leek op een bruin soort mos, waar. Iets dergelijks prikkelt altijd onze nieuwsgierigheid, want deze oranjebruine vitale kleur kenden we van geen enkele mossensoort. De enige bruine mossen die in de literatuur beschreven worden, zijn verdroogde mossen en deze soort zag er blakend gezond uit. Daarmee werd het verschijnsel alleen maar interessanter.

Een zoektocht onder mossendeskundigen leverde de tip op over een paddenstoel. Wat wij als paddenstoel kennen, is het vruchtlichaam van de eigenlijke organisme, dat bestaat uit een zwamvlok, het zogenaamde mycelium. Deze draadvormige schimmelnetwerken bevinden zich meestal in hout of in de grond, waar

Bijzonder

Zwamdraden zijn zeer gevoelig voor uitdrogen en daarom tref je ze zelden aan in de open lucht. Maar in sommige gevallen is dat wel een noodzaak. En dat is speciaal het geval als het eten opraakt of wanneer het mycelium het op een andere manier benauwd krijgt. Dan wordt er een zogenaamd luchtmycelium of Ozonium gevormd (zie op de foto het ozonium van de grote viltinktzwam). Er bestaan een drietal soorten inktzwammen die dit oranjebruine luchtmycelium vormen. De meest waarschijnlijke soort is de Grote viltinktzwam. Deze is het meest algemeen, maar pas als er paddenstoelen gevormd worden kan de soort definitief bepaald worden. Volgende week meer.

Ondanks het donkere droevige weer is er in de natuur (als je goed kijkt) nog veel moois te ontdekken. Deze week trok een curieus organisme de aandacht: Iets wat in kennerskringen het glanzend druivenpitje genoemd wordt.

Bijzonder

Dit organisme troffen we aan op een paar takjes in de Groene Weelde. Het was een minuscuul maar opvallend heldergeel plekje. We hebben het over een slijmzwammensoort. Wereldwijd zijn er ca 500 soorten. I.t.t. wat de naam suggereert, is het geen paddenstoelensoort. Paddenstoelen bestaan uit zwamdraden, maar slijmzwammen bestaan uit losse amoeboide cellen, die aan voedsel komen door op bacteriën en schimmels te jagen en hen te verteren door ze te omsluiten. Het is een unieke oeroude levensvorm, het resultaat van experimenten uit de begintijd van het leven, die op het zelfde niveau staat

Waar

Slijmzwammen en ook het glanzend druivenpitje zijn niet zeldzaam. Deze soort leeft soms enkele cm’s boven de grond op afgevallen blaadjes en takjes.

De vestiging van een volk is een complexe zaak. De glanzende houtmier heeft nl een nest van een andere soort mieren nodig als start. Daarvoor hebben de houtmieren een speciaal wapen. Dit wapen bestaat uit geurstoffen die ook door mensen waar te nemen zijn als een zoete geur. Voor mieren is deze geur een sterk alarmteken. Bij proeven met het loslaten van een handvol glanzende houtmieren in de kolonie van een andere soort vluchten de koninginnen met een deel van de werksters onmiddellijk. Deze proef verklaart waarom vaak verschillende jonge koninginnen van de glanzende houtmier zich vestigen in een bestaand nest van een andere soort. De eieren en larven worden eerst door de werksters van het andere volk verzorgd en grootgebracht. Geleidelijk wordt de andere soort weggedrukt terwijl hun gezamenlijk kolonie zich uitbreidt. Dit wordt sociaal parasitisme genoemd. Terwijl andere mierensoorten met een eenvoudig grondnest vrij snel verkassen bij verstoringen, doet de glanzende houtmier dit zelden of nooit. Dat

Waar

De glanzende houtmier leeft in holle bomen in de onderkant van de stam en tussen de wortels in de grond. De voorkeursoorten zijn eik, linde en berk, maar ander soorten komen ook voor. De linde is een logische soort die bekend is van zwarte aanslag eronder afkomstig van bladluizen. Deze bladluizen produceren het voedsel waar deze mieren van leven: honingdauw of luizenpoep. De glanzende houtmier wordt gaandeweg een steeds zeldzamer soort, met name door het feit dat holle bomen preventief verwijderd worden door de mens.

Deze week weer aandacht voor bijzondere bomen in de Haarlemmermeer i.v.m. de routes van monumentale en bijzonder bomen, die we willen gaan maken. Deze routes moeten deels te voet (per woonkern), deels op de fiets en deels met de auto te bezoeken zijn. Wij vragen u monumentale of andere bijzondere bomen, die voor zo"n route in aanmerking komen, door te geven met hun bijzonderheden. Deze week de amberboom als inspirerend voorbeeld. De naam amberboom komt van de gomhars (amber) die door insnijding uit de bast gewonnen wordt. De amberboom kan wel 45 m hoog worden, maar wordt in Nederland meestal niet hoger dan 10 tot 20 m. De jonge bast is roodbruin, later wordt deze grijsbruin en diep gegroefd.

Bijzonder

Bij oudere bomen worden op de takken en twijgen grote grillige kurklijsten gevormd (zie foto) . Het blad heeft bijzonder diepe rode, gele en oranje herfstkleuren(zie inzet in de foto). Zijn bladeren geven bij wrijven

Waar

De amberboom is een loofboom die van oorsprong voorkomt in het oosten van Noord-Amerika. In Europa wordt de amberboom als sierboom aangeplant. Ook in de Haarlemmermeer staat deze boom af en toe in tuinen en in het openbaar groen. Een fraai exemplaar staat net buiten De Heimanshof aan de Wieger Bruinlaan op de hoek met de hockeyvelden. Ook in het bomenpad in het Haarlemmermeerse Bos is de boom aan te treffen.

Ginkgo of Tempelboom

Deze week weer aandacht voor bijzondere bomen in de Haarlemmermeer i.v.m. bomenroutes. Deze routes moeten deels te voet (per woonkern), deels op de fiets en deels met de auto te bezoeken zijn. Wij vragen u monumentale of andere bijzondere bomen, die voor zo\'n route in aanmerking komen, door te geven met hun bijzonderheden. Deze week de Ginkgo of Tempelboom als voorbeeld. De Ginkgo is een levend fossiel uit de tijd voor de dinosauriërs, zo\'n 270 miljoen jaar geleden. Ongeveer 7 miljoen jaar geleden verdween de Ginkgo uit N-Amerika en ongeveer 2.5 miljoen jaar geleden uit Europa. In 1691 werd de soort in China bij kloosters in de bergen herontdekt.

Bijzonder

De Ginkgo is een evolutionaire overgangsvorm tussen naaldbomen en loofbomen. Dat is te zien aan de bladeren die lijken

Waar

Lange tijd kwam de Ginkgo in grote delen van de wereld veel voor (Azië, Europa en Noord-Amerika). De oudste Ginkgo in de Haarlemmermeer staat op het kerkhof van de Hoofdvaartkerk en dateert uit de eerste jaren na de drooglegging. In de Bijbelse tuin achter de Katholieke Kerk aan de Kruisweg staan een groot mannelijk en vrouwelijk exemplaar van zo\'n 100 jaar oud, naast elkaar.

De meest karakteristieke boom van de Haarlemmermeer is de populier. In onze ca. 160 jaar oude polder staan ook interessantere bomen, zoals de ca. 500 op de monumentale bomenlijst van de gemeente. Maar er zijn nog meer bomen die ecologisch of cultuurhistorisch de moeite waard zijn. Daarom zijn we begonnen met een project om monumentale en andere bijzondere bomen "op de kaart te zetten". Deze routes moeten idealiter deels te voet (per woonkern), deels op de fiets en deels met de auto te bezoeken zijn. Graag vragen wij hierbij uw medewerking door monumentale of andere bijzondere bomen die voor een dergelijke route in aanmerking komen, door te geven, met hun bijzonderheden. Ter inspiratie behandelen we in de komende weken vast een aantal bijzonder bomen. Vandaag de mammoetboom. Mammoetbomen of sequoia\'s komen uit N- Amerika. Ze behoren tot de

Waar

De mammoetbomen groeien op de vochtige hellingen van de stille oceaan in Californie tot Canada, De oudste mammoetbomen in Europa zijn 150 jaar oud en hebben inmiddels een stamomvang van 8 m. In de Groene Weelde staan er een 30 tal waarvan de grootste een hoogte van 8 m heeft (foto) en één staat er in het bomenpad in het Haarlemmermeerse bos.

Oesterzwam en andere soorten

Hoewel dit najaar bijzonder droog was, is er toch wel genoeg vocht beschikbaar voor veel paddenstroei. Het bijzondere van paddenstoelen is dat ze soms elk jaar op dezelfde plaats en tijd verschijnen (zoals de grijze en geschubde inktzwammen in gazon) en dat sommige schijnbaar uit het niets verschijnen om pas jaren later of nooit meer terug te keren. Dat en de vele vormen, kleuren en korte groeiperioden maakt het altijd weer spannend om ze te \'spotten\'. Schattig zijn b.v takruitertjes. De kleinste paddenstoeltjes, die er nog uitzien als een paddenstoel: ze groeien massaal op dunne takjes die op de grond liggen en zijn ca 3 mm hoog en breed. Op een populier in Jeugdland en een beuk op de Heimanshof verscheen de eigele slijmvoetbundelzwam. Prachtig om te zien met donkerbruine schubjes op de glibberig heldergele hoed. En grijze oesterzwammen koloniseerden massaal een oude eikenstam op de Heimanshof.

Bijzonder

De oesterzwam

Waar

De oesterzwam komt voor op hout van loofbomen en groeit in de herfst en de winter. De soort komt zowel voor op dood als op levend hout. In dat laatste geval zou hij parasitair kunnen zijn en de levende boom kunnen aantasten. Gekweekt worden ze op geprepareerd stro. De soort is vrij algemeen in Nederland.

De jeugdnatuurclub van De Heimanshof heeft een wekelijks groentetuinprogramma (ook in de winter) en een maandelijks natuurprogramma. Bij de activiteiten zijn er altijd kinderen, die creatief afdwalen, zowel letterlijk als figuurlijk. En vaak levert dat onverwachte verrassingen op aan bijzondere planten en dieren die ze uit de gekste hoeken en gaten te voorschijn toveren. Afgelopen zaterdag was door de dikke sneeuwlaag ons werkterrein naar de kassen op de tuin verplaatst om vogelnestenkasten en insectenhotels te bouwen. En natuurlijk gaan er dan kinderen zwerven op zoek naar een rondvliegend winterkoninkje, de wandelende takken kolonie etc. De verrassing van de dag was, dat er een albino kleine watersalamanderlarve ontdekt werd. De larve was wit, met felrode kieuwen, maar zonder rode ogen.

Bijzonder

Normaliter zijn de salamanders in december in winterslaap. De verwarmde kassituatie is waarschijnlijk de verklaring voor de ´wakkere´ aanwezigheid. Dat de salamander

Waar

De kleine watersalamander is een van de meeste algemene amfibieënsoorten in ons land. Het is ook goed aan het leven op het droge aangepast. Buiten het larvale stadium komt de salamander alleen voor paring en ei-afzetting in het water.